Khám Phá Làng Gốm Thổ Hà (Bắc Giang) nổi tiếng
Theo dõi gốm sứ bát tràng Royalceramic.net tại
Làng gốm Thổ Hà là một cái tên quen thuộc của nghề gốm Việt Nam khi có lịch sử hàng trăm năm cùng chất lượng sản phẩm gốm sứ nổi tiếng. Trong bài viết hôm nay, hãy cùng Gốm Sứ Royalceramic khám phá đôi nét về làng gốm cổ truyền thống của xứ Kinh Bắc xưa kia nhé!
Làng gốm Thổ Hà (Bắc Giang) ở đâu?
Làng gốm Thổ Hà ở đâu? Thổ Hà nằm cách Hà Nội khoảng 48km, đây là tên một ngôi làng nhỏ bên dòng sông Cầu thơ mộng với lịch sử nghề làm gốm hơn 600 năm. Thổ Hà thuộc xã Vân Hà, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang nằm bên hữu ngạn sông Cầu và có 3 mặt giáp với sông cho nên vùng đất này thường bị lũ lụt.
Người dân nơi đây không có ruộng đất mà họ chủ yếu sống nhờ nghề làm gốm, làm rượu, làm bánh,… Trong đó, nghề gốm có truyền thống lâu đời và đảm bảo cuộc sống cho người dân Thổ Hà. Cùng với làng gốm Bát Tràng và làng gốm Phù Lãng thì Thổ Hà là một trong 3 làng có nghề làm gốm nổi tiếng ở đồng bằng châu thổ sông Hồng và được nhiều người trong và ngoài nước biết đến.
Vài nét về lịch sử làng gốm Thổ Hà (Bắc Giang)
Nghề gốm Thổ Hà có từ thế kỉ 12 và là một trong ba trung tâm gốm sứ cổ xưa nhất của người Việt cổ bên cạnh Phù Lãng và Bát Tràng. Theo gia phả làng nghề và các mẫu di vật khảo cổ học được tìm thấy thì Thổ Hà là một trong những cái nôi của ngành gốm sứ. Thổ Hà đã là một thương cảng gốm tấp nập của vùng Kinh Bắc. Vào thế kỷ 14, với các sản phẩm chất lượng lừng danh thiên hạ, nghề gốm ở Thổ Hà phát triển mạnh mẽ. Sự phát triển rực rỡ ấy đã giúp đời sống người dân khấm khá lên. Họ cũng xây dựng được những quần thể kiến trúc đình, chùa đồ sộ và vẫn còn lưu dấu đến ngày nay.
Cho đến giữa những năm 60 của thế kỉ trước, những lò gốm tốn nhiều diện tích đất mà lại gây ô nhiễm, do đó nhà nước lập Xí nghiệp gốm Đá Vang trên vùng đồi núi của làng Lát cách Thổ Hà 3 km về hướng Bắc. Toàn thể dân làm gốm của Thổ Hà trở thành công nhân viên của xí nghiệp và hưởng lương nhà nước. Đầu những năm 80 kinh tế của thời bao cấp cực kỳ khó khăn nên dân làng ở đây chuyển sang nghề mới là làm mì gạo và ủ rượu từ sắn. Thời gian này nấu rượu từ gạo và bán rượu cũng bị nghiêm cấm nên nhiều công nhân đã rời Xí nghiệp gốm trở về làm hàng.
Đến năm 1988, đồ nhựa đã trở nên phổ biến, những sản phẩm như chum, vại bằng sành vừa to và nặng khó có thể bán được nên Xí nghiệp gốm Đá Vang giải tán và đặt dấu chấm hết cho nghề gốm gần 900 năm của làng nghề Thổ Hà. Cho đến năm 2005, anh Trịnh Đắc Tân – một người sinh ra trong một gia đình 10 đời làm nghề gốm đã mở một lò gốm để khôi phục nghề gốm cổ truyền và làm các sản phẩm chum vại sành, lọ sành, tiểu sành, bình hoa và chum vại. Hiện nay, việc khôi phục gặp rất nhiều khó khăn và cần sự quan tâm, hỗ trợ của chính quyền và người dân. Trong những năm gần đây, có một số nghệ nhân đang khôi phục lại nghề gốm truyền thống của ông cha mình với nhiều tương lai tươi sáng hơn. Hy vọng rằng, những đốm lửa nhen nhóm ấy sẽ hồi sinh một làng nghề đã một thời vang bóng.
Câu chuyện về ông tổ làng nghề gốm
Vậy, ông tổ nghề gốm làng Thổ Hà là ai? Tiến sĩ Đào Trí Tiến – hay còn được lưu truyền là ông tổ làng nghề gốm Thổ Hà. Ở cuối thời hậu Trần, ba ông Đào Trí Tiến, Hứa Vĩnh Cảo và Lưu Phong Tú là ba quan trong triều. Vào những năm 1960 – 1127, ba ông được phái đi sứ Bắc Tống. Sau khi hoàn thành các nhiệm vụ, ba ông trở về nước. Nhưng trên đường qua Thiều Châu, Quảng Đông có gió lớn nên ba ông phải ở tại đây.
Tại Thiều Châu cũng có làng nghề gốm vang danh. Ba ông đã có dịp đến tham quan và học hỏi được bí quyết làm gốm trắng. Sau khi về nước, Hứa Vĩnh Cảo truyền nghề làm gốm trắng cho Bát Tràng. Tiến sĩ Lưu Phong Tú truyền nghề làm gốm màu vàng ở Phù Lãng (Bắc Ninh). Và Đào Trí Tiến truyền dạy nghề làm gốm màu đỏ sẫm cho người dân Thổ Hà. Hàng năm, người dân đều tổ chức lễ thắp hương ba ông Tổ nghề gốm để ghi nhớ công lao.
Điểm đặc trưng của gốm sứ Thổ Hà
Gốm sứ Thổ Hà mang những nét độc đáo riêng biệt không tìm được ở các sản phẩm khác. Nguyên nhân là do gốm Thổ Hà không dùng men mà lại dùng loại đất dẻo để nung cho đến chảy ra men tự nhiên. Nó có độ sành cao, không ngấm nước và tiếng kêu như chuông. Với dộ dẻo cao và kỹ thuật nung giỏi, nên cho dù vùi trong đất hay ngâm trong nước thì gốm Thổ Hà vẫn giữ được hình dạng và không bị phai màu qua hàng trăm năm.
Để có được sản phẩm chum vại, chĩnh chõ hay tiểu sành có màu nâu sẫm, màu da lươn và hoa văn tinh xảo thì người làm gốm phải mua đất sét từ Choá ở huyện Yên Phong cách xa gần 10 km, hoặc mua đất sét ở Xuân Lai cách xa 12 km và phải vận chuyển qua sông khá xa. Đất sét phải là loại sét vàng hoặc sét xanh có ít sạn và tạp chất để dễ dàng tạo hình và định hình khi nung ở nhiệt độ cao, nhờ vậy nghệ nhân gốm Thổ Hà có thể làm ra những sản phẩm gốm với kích cỡ lớn với dung tích 400 lít – 500 lít.
Khám phá làng gốm Thổ Hà (Bắc Giang)
Rất nhiều người thắc mắc làng Thổ Hà nổi tiếng về gì? Vì có lịch sử hình thành và phát triển từ lâu, nên làng gốm Thổ Hà hiện nay vẫn lưu dấu được nhiều di tích cổ mang đậm giá trị văn hoá truyền thống Việt Nam. Trong đó phải kể đến Đình làng Thổ Hà được xây dựng năm 1692, đây là công trình văn hoá được xếp hạng di tích lịch sử quốc gia. Hoa văn rồng phượng ẩn hiện trong sương hoà quyện giữa người và cây cỏ, hoa lá, nơi đây lưu lại dấu bàn tay tài hoa của người thợ khắc. Đi vào trong làng, kỳ thú nhất là các ngõ nhỏ. Một màu đỏ của thứ gạch cũ kỹ đã bạc màu, lộ ra dấu vết của từng bước chân thời gian, ngõ xóm hun hút, tường xếp chằn chặn một thứ sành nâu đen bóng. Khách đến nơi đây sẽ có ấn tượng sâu sắc với khung cảnh ngõ xóm hun hút đẹp một vẻ cổ kính, hoài niệm mà gần gũi, thân thương.
Gốm Thổ Hà xưa không dùng men, mà thứ đất dẻo kỳ lạ ấy được nung cho đến khi chảy men hết rồi phủ trên bề mặt đồ gốm một màu nâu óng, mượt như nhung và mát lạnh. Làng còn làm đồ gia dụng gốm như: chum vại, tiểu sành, chĩnh nổi tiếng một thời. Bề mặt đồ gốm tím thẫm, đanh lại và gõ kêu như thể đập vào theps nguội. Những mảnh gốm cổ còn sót lại trên những bức tường còn nguyên vẹn hình hài, ấy vậy mà hồn gốm vẫn còn vương vấn hoài. Bước chân đến cổng làng Thổ Hà là bạn đã lạc vào một khung tranh lịch sử dân tộc, với những nét đặc sắc nhất của kiến trúc và nghệ thuật làm gốm xưa.
Đến thăm làng Thổ Hà, du khách vẫn bắt gặp nhiều di tích cổ được lưu giữ. Những di tích cổ mang đậm giá trị bản sắc văn hoá truyền thống Việt Nam. Những kiên trúc cổ kính đều được xây dựng bởi gạch nung và sành đắp không tráng men. Dấu vết thời gian đã qua bao năm, nhưng làng Thổ Hà vẫn còn những nét kiến trúc cổ kính và giá trị.
Ngôi Đình Thổ Hà
Đầu tiên trong đó phải nhắc đến ngôi đình Thổ Hà, từng nổi tiếng khắp Kinh Bắc. Đình Thổ Hà được coi là đoá hoa quý của nghệ thuật chạm khắc Việt Nam. Những nét chạm khắc tinh tế với chủ đề “tứ linh, tứ quý”. Những hoa văn cách điệu độc đáo với rồng phượng ẩn hiện hoà quyện với cây cối và con người. Ngôi đình này cũng được công nhận là di tích Kiến trúc – Nghệ thuật cấp Quốc Gia. Đình Thổ Hà được xây dựng vào khoảng năm 1692, dưới thời vua Lê Hy Tông. Đình Thổ Hà là ngôi đình cổ thứ hai ở Bắc Giang. Trong đền thờ thành hoàng làng Lão Tử và tổ sư nghề gốm Đào Trí Tiến.
Ngôi chùa cổ Thổ Hà
Dấu ấn xưa còn vương vấn trên ngôi chùa cổ Thổ Hà. Chùa Thổ Hà xưa có tên gọi là “Đoan Minh Tự”. Ngôi chùa này cũng đã được xếp hạng là di tích lịch sử văn hoá cấp quốc gia. Chùa Thổ Hà có diện tích lớn. Chùa bao gồm cổng tam quan, hậu cung và chính điện. Gác chuông và chính điện đều được chạm khắc tinh tế và đẹp mắt. Đến ngày nay, tại chùa Thổ Hà vẫn còn lưu được nhiều di vật cổ bằng gốm như: bát hương, ang chĩnh,…
Văn chỉ Thổ Hà
Một đặc sắc trong kiến trúc của làng Thổ Hà phải nhắc đến văn chỉ – chiếc nôi của nền học thức Thổ Hà. Văn chỉ làng gốm Thổ Hà được xây dựng vào khoảng thế kỷ 17. Tại đây thờ Khổng Tử và 72 vị tiên hiền khác. Địa điểm này thu hút rất đông khách trong và ngoài làng. Đặc biệt mỗi mùa thi, các sĩ tử coi đây là một điểm tâm linh để cúng bái với lòng thành cầu đỗ đạt. Vào ngày 28/2/1999, Văn chỉ làng nghề Thổ Hà cũng được công nhận là Di tích lịch sử văn hoá.
Những con đường, những bức tường
Đi sâu vào trong làng, hồi tưởng một thời xưa cũ càng trở nên rõ nét hơn. Ngôi làng cổ kính, đơn sơ với con đường nhỏ hẹp uốn quanh. Men theo con ngõ nhỏ quanh co, du khách bắt gặp màu đỏ của lớp gạch cũ xung quanh. Những bức tường vẫn còn sót lại của các mảnh gỗ xưa cũ. Hồn gốm như vẫn còn đọng lại sau sự nghiệt ngã của thời gian.
Lời kết: Trên đây là toàn bộ thông tin về làng gốm Thổ Hà – Bắc Giang. Đừng quên theo dõi các bài viết khác của Gốm Sứ Royalceramic để cập nhật thông tin hữu ích về gốm sứ, phong thuỷ cũng như các chủ đề khác nhé!
Dưới đây là một số làng gốm Bát Tràng nổi tiếng tại Việt Nam:
- Làng gốm thanh hà – Khám phá làng gốm bát tràng truyền thống
- Ghé thăm chợ gốm làng cổ bát tràng nổi tiếng
- Làng gốm Bàu Trúc Ninh Thuận – Tinh hoa nghệ thuật
- Làng gốm Chu Đậu, Hải Dương tinh hoa văn hóa Việt Nam
- Làng gốm Phù Lãng, Bắc Ninh – Làng gốm nổi tiếng 700 năm
- Tham quan làng gốm Bình Dương
- Làng gốm Hương Canh – Mộc mạc gốm sành Vĩnh Phúc
- Làng gốm Kim Lan ở đâu? Nét đẹp gốm Kim Lan
- Làng gốm vĩnh long “Vương quốc đỏ” gạch gốm Mang Thít
- Khám phá làng gốm Biên Hòa trăm năm tuổi
- Làng gốm Phước Tích – làng gốm đỏ lửa hơn 500 năm
- Khám Phá Làng Gốm Thổ Hà (Bắc Giang) nổi tiếng
- Làng Gốm Hải Dương – Nơi Lưu Giữ Dòng Chảy Những Nét Đẹp Lịch Sử
- Làng gốm Lư Cấm Nha Trang – Làng nghề lâu đời 200 năm tuổi
